Elektriciteit vijf keer zo duur dan gas

‘Elektriciteit is duur’: het lijkt in België een even waterdichte wetmatigheid als de stelling ‘water is nat’. De hoge elektriciteitsprijs is het gevolg van enerzijds politieke keuzes, zoals de bovengemiddelde belastingsdruk op elektriciteit, en anderzijds van de onzekerheid over de kernuitstap. Intussen blijft de hoge elektriciteitsprijs een rem op de doorbraak van technologieën als de warmtepomp.

Toen verschillende kranten afgelopen zomer uitpakten met het bericht dat ‘stroom nergens zo duur is als in België’, was dat niet meer dan de bevestiging van iets wat vele mensen al lang vermoedden. De elektriciteitsprijs is al jarenlang onderwerp van discussie, en de cijfers van Eurostat leken dat alleen maar te bevestigen. De feiten: een Belgisch gezin betaalt 0,28 euro per kilowattuur elektriciteit. Uitgaande van een gemiddeld jaarverbruik van 3.500 kilowattuur komt dit neer op 996 euro per jaar: 80 procent meer dan een doorsnee gezin in andere Europese landen betaalt. In geen enkel land uit het onderzoek is stroom duurder, al moet er wel bij gezegd worden dat Duitsland, Italië en Spanje niet in de analyse zijn opgenomen. Maar in Nederland en Frankrijk ligt de jaarlijkse rekening meer dan 400 euro lager.

25 procent boven het Europese gemiddelde

Een Belgisch gezin betaalt 0,28 euro per kilowattuur elektriciteit. Uitgaande van een gemiddeld jaarverbruik van 3.500 kilowattuur komt dit neer op
996 euro per jaar: 80 procent meer dan een doorsnee gezin in andere Europese landen betaalt.

In België zijn de basisprijzen van de leveranciers al bij de duurste in Europa – met 7 cent per kW liggen die basisprijzen 25 procent boven het Europese gemiddelde. Maar een minstens even belangrijke factor, zijn de hoge netkosten (de hoogste van alle onderzochte landen: 25 procent van wat de Belg betaalt gaat naar de producent of leverancier) en de heffingen en belastingen die de regering heft op elektriciteit. Enkel in Denemarken en Portugal ligt de belastingsdruk op elektriciteit nog hoger.

In Knack merkte Marc Van den Bosch van de Federatie van Belgische Elektriciteits- en Gasbedrijven (FEBEG) op dat de prijzen niet alleen in België stijgen, maar ook in andere Europese landen. Bovendien, zo stelt Van den Bosch, “zijn de prijzen tussen 2006 en 2016 bijna constant gedaald. Ook na de recente klim zitten we nog maar op het niveau van 2011. Alleen voelde de consument daar weinig van, omdat de andere onderdelen van de factuur, zoals belastingen, distributie- en transmissiekosten, zijn gestegen.”

De keuze om energie sterk te belasten is natuurlijk een politieke keuze, zoals Ronnie Belmans van onderzoekscentrum EnergyVille uitlegt aan De Standaard: “Groenestroomcertificaten, openbare dienstverlening en sociale verplichtingen zoals elektriciteit voor lage inkomens zitten in België in de elektriciteitsfactuur verwerkt. In andere landen komt dat uit de algemene middelen.”

Het einde is niet in zicht: in januari verscheen in Het Nieuwsblad het bericht dat de stroom in de toekomst wellicht nog duurder zal worden. Dat komt omdat ‘prijsbrekers’, de kleinere leveranciers die zichzelf met lage tarieven in de markt zetten, het steeds moeilijker (zullen) krijgen. Dat is het gevolg van de prijsstijgingen op de energiemarkten, waardoor de prijsbrekers het steeds moeilijker hebben om de lage tarieven naar de bevolking toe te behouden. Volgens Christophe Degrez van Eneco zijn hoge elektriciteitsprijzen onvermijdelijk, vanwege de massale investeringen die in België moeten gebeuren in de verdere uitbouw van de windenergie op zee, de versterking van de elektriciteitsnetten en de nood aan nieuwe elektriciteitsproductie ter vervanging van de kerncentrales.

Onzekerheid

Het woord is gevallen: kerncentrales. Wellicht het meest polariserende onderwerp met betrekking tot energie. Moeten België nu net meer of minder een beroep doen op kernenergie? Meer, zeggen voorstanders, want het is een propere technologie die ons land in staat stelt om de klimaatdoelstellingen te behalen. Een kerncentrale stoot immers geen CO₂ uit. Tegenstanders hekelen dan weer de hoge kosten, de risico’s die centrales met zich meebrengen en het radioactief afval. Zij geloven in een model gebaseerd op hernieuwbare energie, met conventioneel aardgas in de overgangsperiode.

Officieel sluiten de zeven kerncentrales in België in 2025. Om de bevoorradingszekerheid te garanderen moeten er zeven nieuwe gascentrales gebouwd worden. De ontslagnemende regering Michel-II keurde in januari nog een wetsontwerp goed dat die bouw een duwtje in de rug moet geven. Toch is de kernuitstap verre van een feit, en wellicht wordt dit onderwerp zelfs één van de twistpunten van de komende federale en regionale verkiezingen. N-VA toont zich daarbij een grote voorstander van kernenergie. Tekenend in dat opzicht is de aanwezigheid van de Amerikaanse lobbyist Michael Shellenberger op een campagnedag van de partij. Shellenberger is een zogenaamde ecomodernist en legt de nadruk op kernenergie als oplossing voor het klimaatvraagstuk.

Marktwerking verstoord

Het is mede die onzekerheid over de toekomst van ons energiemodel die de hoge elektriciteitsprijzen mee in stand houdt. “Zolang er geen duidelijkheid bestaat over de kernuitstap, wordt er niet geïnvesteerd. Het verstoort dus de marktwerking”, aldus Belmans. “Zolang beleidsmakers de deadline voor het sluiten van de kerncentrales in vraag blijven stellen, zullen bedrijven en consumenten twijfelen om te investeren in duurzame alternatieven”, stelde de Associatie voor thermische technieken in België (ATTB) afgelopen maand nog. Een definitieve beslissing over de kernuitstap en een langetermijnvisie op de energietransitie, zonder marktverstorend te werken, zijn voor ATTB essentieel.

Innovatieve technieken die op elektriciteit werken, hebben het moeilijk als gevolg van de hoge elektriciteitsprijzen. En dan hebben we het natuurlijk in de eerste plaats over warmtepompen, die maar moeilijk doorbreken omdat gas een pak goedkoper is dan elektriciteit – en dan komt de gebruiker al snel uit bij een (condenserende) gasketel. “In 2017 werd door onze overheid een groene taxshift voorgesteld: door meer belastingen te heffen op fossiele brandstoffen en minder op elektriciteit moest het gebruik hiervan aantrekkelijker worden. Maar wat stelden we vast in 2018? Elektriciteit kostte 5,7 keer meer dan gas! We zijn daarmee het duurste land van Europa voor elektriciteit”, aldus ATTB.