Studiedag Pixii buigt zich over het probleem van oververhitting

Het veranderende klimaat heeft ook een impact op de wijze waarop we in de toekomst met onze gebouwen moeten omgaan. Meer hittegolven resulteert in meer hittestress en potentiële risico’s voor kwetsbaren. Om de grote uitdagingen tegemoet te komen organiseerde Pixii een – virtuele – Expert Day die volledig in het teken stond van oververhitting in gebouwen.

Tekst Filip Van der Elst  |  Beeld Pxhere

Pixii opende deze Expert Day met een niet mis te verstane oproep naar de overheid: “Er zal een manier nodig zijn om het stijgende aantal hittegolven op te vangen, en de kosten daarvoor te erkennen zonder daarmee de doelstellingen op vlak van CO2-uitstoot uit het oog te verliezen”, klonk het. Moeten bijvoorbeeld de ontwerpregels en de EPB-vereisten aangepast worden?

Dat de aarde opwarmt is intussen een publiek geheim, maar om de precieze toestand toe te lichten nodigde Pixii Steven Caluwaerts uit, als klimaat­wetenschapper verbonden aan de Universiteit van Gent en het KMI. Hij viel meteen met de deur in huis: “Hittegolven hebben een enorme impact op de gezondheid van mensen. Tijdens de recente hittegolf, in juli en augustus 2020, vielen er in België 1.460 extra overlijdens te noteren.”

Een enquête in 2016 bij 149 lage-energiewoningen (het Waalse MEASURE-project) liet weinig aan de verbeelding over. “Meer dan de helft van de bewoners klaagde over teveel warmte in de woonkamer, in de slaapkamer ging het zelfs om twee op de drie”, zei Jeroen Van der Veken van het WTCB. De grootste impactfactoren op oververhitting zijn niet noodzakelijk ontwerpkeuzes. Veel vaker speelt een sterk verschillend gebruikersgedrag een rol, net als de al dan niet deftige uitvoering van passieve koelingsmaatregelen. Zeker het consequent toepassen van zonwering en nachtventilatie heeft een grote invloed. Eén van de pijnpunten in het bestrijden van te warme huizen en kantoren: hoe doe je dat op een energie-efficiënte manier? De meeste experts leggen de nadruk op passieve koeling: zonwering is een eerste logische stap, volledig in de filosofie van de ‘trias energetica’. De warmte buiten houden is een betere oplossing dan de warmte opnieuw uit het huis te halen. Een volgende stap is passieve koeling. 

Hilde Breesch, professor binnen het Departement Bouwkunde aan de KU Leuven, brak een lans voor ventilatieve koeling. Hierbij wordt de buitenlucht gebruikt om het gebouw te gaan afkoelen. Nachtventilatie is hier een prima voorbeeld van. Dit kan in een natuurlijke, mechanische of hybride vorm. “Doorgaans is dat niet voldoende om actieve koeling volledig te elimineren, maar het kan er wel voor zorgen dat het benodigde vermogen en dus het energieverbruik van de actieve koelingssystemen kunnen dalen”, aldus Breesch. “Ventilatieve koeling is een aantrekkelijke oplossing, omdat heel wat huizen al over een ventilatiesysteem beschikken.”

Breesch merkte ook op dat het koelseizoen uitbreidt. “In BEN-gebouwen is oververhitting het hele jaar door een probleem”, stelt ze. “Bovendien zagen we dit jaar zelfs eind september nog zeer warme dagen. Ook in de tussen­seizoenen moet er steeds vaker gekoeld worden. En net dan komt nacht­koeling goed van pas, want dan zijn de buitentemperaturen ’s nachts doorgaans al wat lager.” Enkele barrières staan een echte doorbraak van ventilatieve koeling vooralsnog in de weg. Niet alleen is het principe tijdens een hittegolf in de zomer minder interessant – want dan is het buiten overdag even warm of zelfs warmer dan binnen –, maar er zijn ook pijnpunten die meer te maken hebben met het ontwerpproces. “Ventilatieve koeling is geen toestel op zich dat je zomaar kan bestellen bij een leverancier. Het concept is gebaseerd op een samenwerking tussen de gebouwschil en de installaties, oftewel: tussen de architect en de HVAC-ingenieur. Daarnaast is ook de regeling cruciaal.”

Voor het WTCB ligt de sleutel in een intelligente combinatie van passieve strategieën en duurzame koelsystemen. Binnen het TETRA-project SCoolS, van Thomas More Kempen en WTCB, worden alternatieve, duurzame koeltechnologieën bestudeerd die een extra oplossing kunnen bieden. Systemen aan de hand van free geocooling en (indirecte) adiabatische koeling kunnen zeer hoge efficiëntieratio’s halen en bevatten bovendien geen koelmiddelen. 

“Wij zijn ook geen tegenstander van reversibele warmtepompen. Daarmee kunnen we twee vliegen in één klap slaan, want door dit soort warmtepompen te gebruiken voor koeling kunnen we meteen ook de verwarming in de wintermaanden elektrificeren”, zegt Van der Veken. Al is er wel een ‘maar’: “Er worden ook veel minder kwalitatieve aircosystemen geïnstalleerd, de mobiele toestellen uit de doe-het-zelfzaak, met een veel te raag rendement. Die werken op F-gassen met een hoog GWP.”