Zo’n 2.000 internationale bedrijven hebben hun Europese hoofdkantoor in Brussel. Als internationale financiële hub spreekt het dan ook voor zich dat heel wat bedrijven van hun vestiging in de Europese hoofdstad een visitekaartje willen maken. Voor de Frans-Belgische bankengroep BNP Paribas Fortis was dat niet anders. Met de bouw van het nieuwe hoofdkantoor in hartje Brussel wilde het bedrijf dan ook het goede voorbeeld geven.
Het bestaande bankgebouw van BNP Paribas Fortis dateerde uit de jaren zeventig, was verouderd en voldeed niet langer aan de eisen van een modern kantoorgebouw. De nieuwe hoofdzetel moest op dezelfde locatie verrijzen – alleen zo zou het bedrijf de grootste meerwaarde kunnen creëren, zo klonk de redenering. In het ontwerp streefden de architecten naar een evenwicht tussen ecologische, economische, esthetische en sociale aspecten. In 2013 wist het Oostenrijkse bureau Baumschlager Eberle Architekten te overtuigen met een succesvol concept in een architectuurwedstrijd.
B.E.G. Brück Electronic GmbH wordt al tientallen jaren beschouwd als de kwaliteitsleverancier voor bewegings- en aanwezigheidsmelders. In het BNP Paribas Fortis-gebouw werd gekozen voor de twee B.E.G.-modellen PD2N-KNX en PD4N-KNX.
Hypermoderne designtaal
Het in 2021 opgeleverde iconische gebouw op de Warandeberg, vlakbij het Centraal Station, past met een hypermoderne designtaal uitstekend in de stedelijke omgeving. Het grote, gebogen ontwerp is uitzonderlijk. Het neemt het heuvelachtige terrein en de kronkelende straatjes van de Brusselse binnenstad in beslag. In totaal werden 4.500 banen gecreëerd op een totale oppervlakte van 100.000 vierkante meter, een toename van ongeveer 70 procent in vergelijking met het verleden. Het complex omvat onder meer een auditorium, een conferentiecentrum, een ondergrondse parking en een winkelgalerij.
Het bouwproject is daadkrachtig duurzaam. Zo werd de nadruk gelegd op het feit dat delen van het voorgaande gebouw werden gerecycleerd en dat de machtige, ondergrondse kuip in gebruik zou blijven. Het gebouw maakt gebruik van een ondergrondse opslagfaciliteit met maximaal 14.000 m³ water voor seizoensgebonden warmteopslag of -koeling. Zo voldoet het gebouw aan de passiefhuisstandaard. Op de daken zijn er, naast PV-panelen, grote groengebieden aangelegd.
Gekoppelde bouwcomponenten
In lijn met het duurzame concept deed BNP Paribas Fortis beroep op de oplossingen voor gebouwautomatisering via KNX en sensoren van B.E.G. Het koppelen van bouwcomponenten zoals verwarming, airconditioning, jaloezieën en verlichting is voor gebouwen van deze omvang in Europa vandaag de dag een verplichting. Op de locaties waar mensen het grootste deel van hun tijd doorbrengen, ligt immers een groot besparingspotentieel. In een KNX-gestuurd gebouw voeren genetwerkte sensoren en actuatoren tal van taken uit. Gebouwen worden ‘intelligent’ en nemen tal van taken op zich. Vooral in commerciële gebouwen biedt bustechnologie kostenvoordelen ten opzichte van een conventionele elektrische installatie. Hoge energiebesparingen zijn het logische resultaat. Bovendien genieten de gebruikers van een veiliger en comfortabeler gebouw, met een gecontroleerde optimale luchtkwaliteit, aangename kamertemperatuur, biodynamisch licht en nog veel meer.
Voor een geautomatiseerd gebouw vervullen sensoren een vergelijkbare functie als onze sensorische organen. Kleine veranderingen, zoals bewegingen en warmtebronnen, worden waargenomen door de passieve infrarooddetectoren, waarna vooraf gedefinieerde acties kunnen worden geactiveerd.
Het koppelen van bouwcomponenten zoals verwarming, airconditioning, jaloezieën en verlichting is voor gebouwen van deze omvang in Europa vandaag de dag een verplichting.
Bewegings- en aanwezigheidsmelders
B.E.G. Brück Electronic GmbH wordt al tientallen jaren beschouwd als de kwaliteitsleverancier voor bewegings- en aanwezigheidsmelders. In het BNP Paribas Fortis-gebouw werd gekozen voor de twee B.E.G.-modellen PD2N-KNX en PD4N-KNX. Met twee geïntegreerde lichtsensoren realiseren deze KNX-modellen zeer nauwkeurige lichtmetingen. Dit maakt ze bijzonder geschikt voor interieurs met moeilijke lichtsituaties, zoals de gangen en opvallende trappen van BNP Paribas Fortis, waar licht van verschillende raamfronten binnenkomt.
Dankzij bewegingsdetectoren in de sanitaire ruimtes kan het energieverbruik op deze plekken met zo’n 80 procent teruggedrongen worden. Bovendien komt deze maatregel ook ten goede van de hygiëne. Hiervoor viel de keuze op de B.E.G.-detector PD3N. Het licht wordt in deze ruimtes contactloos aangeschakeld, en dit uitsluitend wanneer er mensen zijn. Na de laatste beweging en een zelf in te stellen nalooptijd schakelt de verlichting automatisch opnieuw uit.
Dat het nieuwe hoofdkantoor van BNP Paribas Fortis uniek en vooruitstrevend is, hoeft geen verder betoog. De architectuur en de interieur-afwerking spreken boekdelen, maar ook op het vlak van HVAC, elektriciteit en technieken kent dit iconische gebouw zijn gelijke niet. Het comfort en het energieverbruik zijn tot in de puntjes geoptimaliseerd met behulp van innovatieve concepten zoals Human Centric Lighting en Seasonal Thermal Energy Storage, dat voor het eerst op deze schaal en in deze vorm is toegepast. Een uitdaging van formaat voor Sweco Belgium, dat instond voor het ontwerp en de opvolging van de technische installaties.
Een geavanceerd gebouw als het nieuwe hoofdkantoor van BNP Paribas Fortis kan niet gerealiseerd worden zonder de waardevolle inbreng van ervaren specialisten die voor geen kleintje vervaard zijn. Ook Sweco Belgium maakte deel uit van het bouwteam en optimaliseerde de technische installaties op basis van de steile ambities, zoals een PHPP- en BREEAM Excellent-certificaat. “Dit zorgde ervoor dat het project heel wat leuke technische uitdagingen met zich meebracht en dat we veelvuldig gebruik hebben gemaakt van allerlei innovatieve ontwikkelingen, die bovendien vaak op zeer grote schaal zijn toegepast. HVAC, sanitair, elektriciteit, domotica, liften, gebouwbeheer, verlichting, toegangscontrole, data-infrastructuur, IT, sprinklers en RWA …: niets is aan het toeval overgelaten”, vertellen Maarten Vande Sompele (Team Leader HVAC) en Valentin Rouquette (MEP expert).
De vergader- en conferentiezalen zijn uitgerust met high-end multimedia-infrastructuur.
Seizoensgebonden thermische opslag
Een van de vele innovatieve ontwikkelingen die het Warandebergproject naar een hoger niveau tilden, is STES, oftewel Seasonal Thermal Energy Storage. “Dit is een seizoensgebonden opslagsysteem voor thermische energie in de vorm van een water-bassin, dat is ondergebracht op niveau -4 en -5 van het gebouw”, legt Maarten Vande Sompele uit. “Geen evidente keuze, maar aangezien de PHPP- en BREEAM Excellent-certificatie gepaard ging met strikte eisen inzake energie-efficiëntie en verschillende simulaties aantoonden dat we met deze oplossing aan de vooropgestelde eisen konden voldoen, is beslist om er toch voor te gaan. De werking is gelijkaardig: er wordt warmte of koude onttrokken aan het gestockeerde bronwater, waarna water-waterwarmtepompen in de rest van het gebouw voor lagetemperatuurverwarming en hogetemperatuurkoeling zorgen via klimaat-plafonds. Ook luchtgroepen met warmtewielen, die zowel warmte als vocht recupereren, leveren een bijdrage aan de klimatisatie. Vermits het om een erg groot gebouw gaat, de beschikbare ruimte in de valse plafonds geoptimaliseerd was en de architecten gretig gebruikmaakten van gebogen vormen, was het puzzelen om alle HVAC-componenten en de omvangrijke luchtgroepen op hun plaats te krijgen. Tot slot leveren een vijfhonderdtal PV-panelen op het dak de nodige groene stroom.”
Circadiaanse verlichting
De nieuwe hoofdzetel biedt een combinatie van innovatieve duurzame technieken die ook de well being van de gebruikers ten goede komt. Dat blijkt onder meer uit de high-end multimedia-infrastructuur in de vergader- en conferentiezalen, het ledscherm van 8 x 4 meter en ‘externe lijnen’ voor mediabusjes in functie van journalistieke verslaggeving. Het performante gebouwbeheersysteem zit op het niveau van een smart building en ook op het vlak van beveiliging en toegangscontrole is alles tot in het kleinste detail geperfectioneerd. “Daarnaast is er geopteerd voor ‘Human Centric Lighting’. Lees: de verlichting evolueert mee met het circadiaanse ritme van de aanwezigen, van killer blauw licht in de ochtend naar warmer rood licht tegen de avond. Dit alles om het welzijn en het comfort van medewerkers en bezoekers te maximaliseren”, vult Valentin Rouquette aan. “Kortom: een realisatie als deze is zeker niet alledaags. We hebben er met z’n allen lang en intensief aan gewerkt, zeker ook in het voortraject. Vooral voor het PHPP-gebeuren zijn verregaande simulaties en studies gebeurd om ervoor te zorgen dat we de vooropgestelde richtwaarden wel degelijk zouden halen. Missie geslaagd, want de eerste reacties van de bouwheer en de gebruikers zijn zeer positief. We mogen fier zijn op dit prestigeproject, dat ons boven-dien zeer waardevolle kennis en expertise heeft opgeleverd voor de toekomst”, besluiten Maarten Vande Sompele en Valentin Rouquette.
Nu de energieprijzen de pan uit swingen en de manier van werken sterk evolueert, is de nood aan duurzame gebouwen groter dan ooit. Als wereldwijd marktleider inzake technische dienstverlening beschikt EQUANS over een uitgebreide kennis ter zake. Bij de realisatie van het nieuwe Belgische hoofdkantoor van BNP Paribas Fortis nam de gespecialiseerde onderneming een groot deel van de elektrische, HVAC- en datacomponenten voor haar rekening, waardoor het energieverbruik aanzienlijk werd gereduceerd. De komende vijf jaar zullen de EQUANS-equipes ook instaan voor het onderhoud van de installaties om het comfort van de gebruikers op peil te houden.
Informatie- en communicatiesystemen, HVAC, beveiliging en brandveiligheid, gecentraliseerde gebouwbeheersystemen, lokale productie van groene energie … Van advies tot financiering, bouw, renovatie en onderhoud: installaties in de tertiaire sector hebben geen geheimen voor EQUANS. De onderneming is al meer dan veertig jaar partner van BNP Paribas Fortis en staat – via een contract voor geïntegreerd facility management – in voor de technische uitrusting van de kantoren en gebouwen van de bank, zowel in Brussel als Wallonië.
EQUANS zal de komende vijf jaar instaan voor het preventief en curatief onderhoud van alle installaties.
Ultrazuinig verwarmingssysteem
In het nieuwe hoofdkantoor van BNP Paribas Fortis aan de Warandeberg in Brussel plaatste EQUANS alle HVAC-installaties. Deze zijn geënt op een ingenieus systeem voor seizoensgebonden thermische energieopslag, oftewel STES (Seasonal Thermal Energy Storage). “Het verwarmings- en koelsysteem van het gebouw stoot simpelweg geen CO2 uit”, zegt Bruno Broothaers, Department Manager Properties bij EQUANS. “Het energieverbruik ligt zeven keer lager dan in het voormalige hoofdkantoor, met dank aan een ondergronds waterbassin waarmee het gebouw kan worden verwarmd en gekoeld via eenvoudige thermische uitwisseling.”
Ook op het vlak van elektrische uitrusting werd niets aan het toeval overgelaten. Michaël Schor, Project Engineer C&C bij EQUANS: “We hebben tevens vijfhonderd zonnepanelen, meer dan vijfduizend ledlampen die compatibel zijn met circadiaanse technologie, bewakingscamera’s, een anti-inbraak/antidiefstalsysteem en toegangscontrole geïnstalleerd, in opdracht van Eiffage.”
Hyperconnectiviteit
En dat is nog niet alles! Van de multimedia-installatie in het auditorium en de vergaderzalen tot de KNX-verlichtingsregeling in het atrium en de bekabeling voor het gecentraliseerde gebouwbeheersysteem: alles is tot in de puntjes geoptimaliseerd. Op dataniveau werden meer dan twaalfduizend aansluitpunten en 160 dataracks geïnstalleerd en onderling verbonden via een redundant glasvezelnetwerk. Een gespecialiseerd team, dat rechtstreeks voor BNP Paribas Fortis werkte, was dan weer verantwoordelijk voor de installatie van de servers en de uitrusting van de kantoorruimtes.
Het aantal elektrische oplossingen dat in dit gebouw geïnstalleerd is, is ronduit indrukwekkend. Van hoogspanningssystemen tot databekabeling en 100 % ledverlichting.
Comfort gegarandeerd
Door geconnecteerde, efficiënte en bedrijfszekere omgevingen te creëren, wil EQUANS zich profileren als een geprivilegieerde partner voor de realisatie van de gebouwen en wijken van morgen. Als dienstverlener ondersteunt de onderneming haar klanten ook op lange termijn via onderhouds- en energie-prestatiecontracten. In het nieuwe hoofdkantoor van BNP Paribas Fortis zal EQUANS de komende vijf jaar waken over de goede werking van de technische infrastructuur en zal het instaan voor het preventief en curatief onderhoud van de installaties (elektriciteit, HVAC, sanitair en technische onderdelen, inclusief een ‘handy man’-luik). Zo kan de bank zich met een gerust hart op haar kerntaken focussen!
Een gedurfd architecturaal ontwerp, een sterke identiteit, creatief materiaalgebruik, technische innovaties …: het nieuwe hoofdkantoor van BNP Paribas Fortis maakt indruk en oogst bewondering. Op de Warandeberg in hartje Brussel verrees een iconisch gebouw dat meteen in het oog springt en dat ook op functioneel en ecologisch vlak alle verwachtingen inlost. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat dit uitzonderlijke bouwproject reeds enkele belangrijke onderscheidingen in de wacht sleepte …
De nieuwe hoofdzetel van BNP Paribas Fortis is in tal van opzichten exceptioneel. (Beeld: Jean-Michel Byl – Jaspers-Eyers Architects)
2013: BNP Paribas Fortis schrijft een wedstrijd uit voor het ontwerp en de bouw van zijn nieuwe hoofdzetel in Brussel, ter vervanging van twee bestaande torens op een imposante sokkel boven een metrolijn. 2014: de wedstrijd wordt gewonnen door het Oostenrijkse Baumschlager Eberle Architekten, in samenwerking met het Belgische bureau styfhals architecten bv nv. 2016: Jaspers-Eyers Architects voegt zich bij het team om de uitvoering van het project in goede banen te leiden. Augustus 2017: de bouwwerken gaan van start. Medio november 2021: het imposante kantoorgebouw wordt voorlopig opgeleverd en de eerste medewerkers van de bank nemen er hun intrek. De rest is intussen geschiedenis …
De hoogte van het gebouw is afgestemd op de kroonlijsten van de omringende gebouwen. (Beeld: Marc Detiffe, Simon Schmitt – Jaspers-Eyers Architects)
Bouwteam en vaste contactpersonen
Dat dit huzarenstukje in recordtempo tot een goed einde werd gebracht, is vooral te danken aan de keuze om het project uit te voeren in bouwteamformule en het engagement van alle betrokken partijen om twee of drie vaste contactpersonen aan te stellen. Zowel Christophe Van Ophem (CEO van Eiffage Benelux) als Jenny Scherrer (partnerarchitect bij Jaspers-Eyers Architects) prijzen deze uitgekiende werkwijze. “Alle puzzelstukjes vielen geleidelijk aan op hun plaats en eens de rollen verdeeld waren, verliep de samenwerking uitstekend”, leggen ze uit. “We belegden elke week – soms zelfs meerdere keren per week – vergaderingen met de verschillende partners, meer bepaald om na te denken over de ontwikkeling van technische oplossingen voor de integratie van het exoskelet.” Dat exoskelet geeft het kersverse kantoorgebouw een unieke identiteit. Het werd al vroeg in het proces ontwikkeld als dragende structuur, conform het vooruitstrevende ontwerp van Baumschlager Eberle Architekten. Het exoskelet bestaat uit 1.280 elementen in wit architectonisch beton, waarin specifieke Noorse granulaten zijn verwerkt.
De realisatie van het atrium, dat zich uitstrekt over vier niveaus met gebogen volumes, was zeer complex. (Beeld: Georges De Kinder – Jaspers-Eyers Architects).
Uitdagingen bij de vleet
De realisatie van dit bijzondere gebouw bracht vele uitdagingen met zich mee. Zelfs in die mate dat Jenny Scherrer zich afvroeg “of er überhaupt iets alledaags was aan dit project”. De uitdagingen waren van verschillende aard: technisch, logistiek en architecturaal. En ook menselijk, want soms waren er tot zevenhonderd arbeiders gelijktijdig aan de slag op de werf. Wat de logistieke coördinatie betreft, impliceerden de ligging van het gebouw in het centrum van Brussel en de beperkte opslagruimte op de werf dat er just in time moest worden gewerkt. Renaud D’Hondt, projectdirecteur bij Valens (Eiffage Group): “Tijdens de ruwbouw- en ook tijdens de afwerkingsfase kregen we twintig tot dertig opleggers per dag over de vloer, die we telkens naar de juiste plek moesten brengen en moesten lossen.”
“We moesten elk element meteen op de juiste plaats zetten om het aantal transporten en handelingen niet nodeloos te vermenigvuldigen”, voegt Christophe Van Ophem toe. “Dit vergde een uiterst strikte en nauwkeurige planning. We zijn het gewend om dergelijke materiaalstromen in goede banen te leiden op onze werven, maar uiteraard niet op deze schaal.” Ook de akoestische richtlijnen, die verband hielden met het lawaai en de trillingen die gedurende de werkzaamheden gegenereerd werden, moesten strikt worden nageleefd.
In architecturaal opzicht maakten de vele curves in het gebouw het proces veel complexer, van de eerste voorbereidende fases tot de laatste afwerkingen. Jenny Scherrer: “Een van de voornaamste moeilijkheden was de standaardisatie van bepaalde elementen in een gebouw vol organische lijnen. Daarom moesten wij productieoplossingen uitwerken die zowel esthetisch als functioneel geoptimaliseerd waren, vooral voor de verlaagde plafonds. Het atrium, dat zich uitstrekt over vier niveaus met gebogen volumes, was eveneens zeer complex. Daarnaast moesten we voor de volledige structuur van het gebouw werken met nagespannen vloerplaten met een minimale dikte en kregen we te maken met een zeer uitgesproken hellingsgraad van het dak (negen verdiepingen aan de ene kant van het gebouw, zes niveaus aan de andere kant), wat een zeer grondige stabiliteitsstudie vereiste.”
De nieuwe hoofdzetel is een ideaal visitekaartje voor de bank.
(Beeld: Philippe van Gelooven – Jaspers-Eyers Architects)
Oplossingen op maat
Moesten de teams voor dit uiterst specifieke project speciale vaardigheden verwerven om snel te kunnen inspelen op de vele bijzondere eisen? Renaud D’Hondt: “De meeste competenties hadden we al in huis, maar we moesten ze wel op een grotere schaal dan gebruikelijk toepassen. De vele gebogen lijnen in het hoofdkantoor van BNP Paribas Fortis vroegen veel meer voor-bereiding en gedetailleerdere plannen, metingen en aanpassingen dan bij een traditioneel gebouw. Zo hebben we in samenwerking met onze onderaannemers verschillende nieuwe plaatsingssystemen moeten uitwerken, onder meer voor bepaalde niet-dragende kolommen. Andere mooie voorbeelden waren op maat gemaakte zuignappen om de zware en imposante gebogen vliesgevels te installeren en drones met ventilatoren om een reeks horizontale architectonische betonelementen tot op de millimeter nauwkeurig te positioneren.”
Ook de interieurafwerking is van de allerhoogste kwaliteit.
(Beeld: Philippe van Gelooven – Jaspers-Eyers Architects)
Baanbrekende technieken
Het mag duidelijk zijn: de nieuwe hoofdzetel van BNP Paribas Fortis is in tal van opzichten exceptioneel. Bovendien onderscheidt hij zich ook op HVAC-vlak, met dank aan verschillende innovatieve technieken. “Dit passieve gebouw verwierf een BREEAM Excellent-certificaat en verbruikt geen fossiele brandstoffen, wat zeldzaam is voor een kantoorgebouw van dergelijke omvang (100.000 m²)”, legt Christophe Van Ophem uit. “Naast PV-panelen op het dak is er ook sprake van een waterbassin in de kelder, dat ongeveer vier olympische zwembaden groot is. In de winter onttrekken vier warmtepompen er warmte aan, waarna het gebouw op temperatuur gebracht wordt door klimaatplafonds. In de lente en de zomer verloopt het proces omgekeerd: de temperatuur van het water is dan gedaald en wordt benut voor de koeling van het gebouw. Het is een van de eerste keren dat dit innovatieve warmte-opslagsysteem, beter bekend onder de naam ‘STES’, is toegepast in een kantoorgebouw. Ook in dit opzicht is het dus een baanbrekend project …”
De zware en imposante gebogen vliesgevels zijn geplaatst met behulp van op maat gemaakte zuignappen. (Beeld: Georges De Kinder – Jaspers-Eyers Architects)
Integratie in de publieke ruimte
BNP Paribas Fortis is enorm fier op zijn nieuwe hoofdzetel. Vandaar dat het bepaalde ruimtes ook toegankelijk wilde maken voor het grote publiek. Jenny Scherrer: “De integratie van het gebouw in het stedelijk weefsel en de creatie van semipublieke ruimtes waren van meet af aan belangrijke aandachtspunten. De bank wilde geen gesloten geheel, zoals in het verleden wel het geval was door de aanwezigheid van de massieve sokkel, en wilde de publieke en private ruimte dus in elkaar laten overvloeien.” Missie geslaagd, want passanten kunnen naar hartenlust door de twee binnenpatio’s struinen en het gebouw zo met eigen ogen ontdekken.
De vele gebogen lijnen maakten de uitvoering en de afwerking van het gebouw zeer complex. (Beeld: Philippe van Gelooven – Jaspers-Eyers Architects)
Het laatste woord is aan de CEO van Eiffage Benelux: “Dit project heeft alle betrokkenen zeer veel voldoening geschonken, zowel de personen achter de schermen – lees: de projectingenieurs, modelleurs en BIM-managers – als het personeel op de werf. Iedereen kon zijn verbeelding prikkelen om de beste oplossingen te ontwikkelen en het gebouw tijdig en kwalitatief op te leveren. Het nieuwe hoofdkantoor van BNP Paribas Fortis is emblematisch, en dat om vier belangrijke redenen: de omvang, de gedurfde en ambitieuze architectuur, de kwaliteit van de binnen- en buitenafwerking en de ligging. Een uitzonderlijk project als dit kom je geen twee keer in je carrière tegen.”
